Әлеге закон ҡабул ителгән осраҡта шәхси хужалыҡтар патент алырға, йәғни һалым түләргә тейеш буласаҡ.
Юғиһә “Шәхси хужалыҡтар тураһында”ғы РФ Законында аҡҡа ҡара менән “шәхси хуҗалыҡтарҙа етештерелгән продукцияның үҙенән артҡан өлөшөн һатыу эшҡыуарлыҡҡа кермәй, – тип яҙылыуын проект авторҙары яҡшы беләләр булыр. Беләләр, әммә дәүләт ҡаҙнаһына өҫтәмә аҡса сығанағы табыуҙың башҡа юлы ҡалмаған булһа кәрәк. Тәбиғибайлыҡтарҙан файҙаланыуҙы шәхси ҡулдарға биреп, тейешле табыштың бик аҙ өлөшө генә ҡаҙнала ҡалыуы йәки көн һайын миллиондарса һум аҡсаның төрлө юлдар менән ситкә сығарылыуы, етештереү сәнәғәтендә ҙур табыш китереүсе башҡа тармаҡтарға депутаттарыбыҙҙың теше үтмәйҙер, күрәһең.
Миңа ҡалһа, ауыл ерендә йәшәүселәргә өҫтәмә һалым һалыу күберәк табыш килтерер, тип фаразлау дөрөҫ түгел. Ил тарихында ундай яңылышлыҡтар шаҡтай булды бит инде. 1923 йылда керетелгән закон нигеҙендә ауылда һәр һыйырға 600 һум һалым түләтеү күпме ғаиләләрҙе астан үлергә мәжбүр итеүен хәҙер инде иҫкә лә алмаҫҡа тырышабыҙ. Ит, йөн, йомортҡа һалымдары ла ауылдың үҙәгенә үткән. 1948 йылда шәхси хужалыҡтарҙағы һәр алмағас, һәр емеш ҡыуағына һалым һалыу ҙа ил ҡаҙнаһына ҙур табыш килтермәгәндер.
Һалым түләүҙе өнәмәгән ауыл халҡының күҙ йәштәре аша ни ҡәҙәр алмағас, сейә һәм башҡа емеш ағастарын сабып ташлауын иҫәпкә алғанда, бындай эштең файҙаһынан зыяны күберәк буласағы ла көн кеүек асыҡ.
Закон проектын тәҡдим итеүселәрҙе тыңлаһаң, бындай аҙым һис кенә лә ауыл кешеһе өсөн зыянға түгел икән. Киреһенсә, шәхси хужалығында күпләп мал аҫраусы, ҡош-ҡорт тотоусы,йәшелсә, еләк-емеш үҫтереүселәр, махсус патент алып, үҙҙәренән артҡан продукцияны тыныс күңел менән башҡаларға һата аласаҡ, имеш.
Тик бына шайтан – башҡа, ен – башҡа тигәндәй, шәхси хужалыҡтарҙың да төрлөһө бар. Бөгөн ил күләмендә етештерелеүсе бәрәңге, йәшелсә, еләк-емеш һәм башҡа ҡайһы бер продукцияның яртыһынан артығы шәхси хужалыҡтар өлөшөнә тура килә. Сер түгел, шәхси хужалыҡтар, файҙаһы булмаһа, был ҡәҙәр тырышмаҫтар ҙа ине.
"Росстат” мәғлүмәттәренән күренеүенсә, шәхси хужалығында тиҫтәләгән һауын һыйыры булған, күпләп ит, һөт, йәшелсә, еләк-емеш етештерә алғандар шәхси хужалыҡтарҙың ни бары 3-5 процентын ғына тәшкил итә. Ауылдың барлыҡ шәхси хужалыҡтарын бер рәткә ҡуйып, патент алырға мәжбүр итеү дәүләттең сираттағы яңылышыуы буласаҡ.
Ни өсөн тигәндә, шәхси хужалыҡтарҙың 90 проценттан артығы – эре шәхси хужалыҡтар йәнәшәһендә көс-хәл менән осон-осҡа ялғап барыусылар. Ундайҙар балаларын уҡырға керетергә, йортона йыһаз алырға йәки башҡа маҡсаттарҙа берҙән-бер үгеҙен һатырға мәжбүр.
2016 йылда уҙған ауыл хужалығы иҫәбе алыу һөҙөмтәләренән күренеүенсә, һуңғы ун йыл эсендә генә лә ауылда кәрәҫтиән-фермер хужалыҡтары һаны 46 процентҡа кәмегән. Бөгөнгө ауылды башлыса шәхси хужалыҡтар тотоп тора. Уларға дәүләт ярҙамы;ла – ауыл хужалығында продукция етештереүселәр араһында иң аҙы. Инде килеп, шәхсс хужалыҡтарҙы һалым менән дә быуа башлаһалар, хәлдең аҙағы бик аяныс булырын онотмаһаҡ ине.