Дим буйҙары
+12 °С
Ямғыр
Бөтә яңылыҡтар
МӘҘӘНИӘТ
21 Февраль 2023, 10:02

Туған тел – мәңгелек хазина

Баланың теле әсәй һүҙе менән асыла. Республикабыҙҙың төрлө мөйөшөндә йәшәүселәр (диалектка бәйле) иң ғәзиз кешеһенә әсәй, әңкәй, әней тип өндәшһә, беҙҙең төбәктә йәшәүселәр инәй тип мөрәжәғәт итә. Халыҡ-ара туған тел көнөнда туғанлыҡ терминдарын барлайыҡ әле.

Туған тел – мәңгелек хазина
Туған тел – мәңгелек хазина

Ағай, абзый – ата-әсәңдән кесе, һинән өлкән ир туғаның.

Апай (апый) – һинән өлкән, ата-әсәңдән йәш ҡыҙ туғаның.

Еҙнә – апайҙың ире.

Ир, абышҡа – ҡатын кешенең хәләле.  

Бисә,  ҡатын, хәләл ефет – ир кешенең ише.

Ҡустым, мырҙа, энем – ир туған.

Ағай-энелэрҙең ҡатындарының үҙ-ара ҡәрҙәшлеге.

Һылыу, һеңле,  һеңлекәш – ҡатын - ҡыҙ үҙенән кесе ҡыҙ туғанына, ғөмүмән, кесе ҡатын - ҡыҙға һеңлем, тип мөрәжәғәт итә. Ә бына ир – егеттәр үҙенән кесе ҡыҙ туғанына һеңлекәш тип өндәшә.

Ҡарындаш һүҙе бер әсә балалары тигәнде аңлата.

Үгәй бала – ҡатындың (йәки ирҙең) эйәреп килгән балаһы.

Апай – ата-әсәңдән йәш, һинән өлкән ҡатын-ҡыҙ туғаның.

Өләсәй, ҡәртәсәй, ҡәртнәй – атайҙың (әсәйҙең) әсәһе.

Олатай, ҡарттай – атайҙың йәки әсәйҙең атаһы.

Ҡәйнә, бейем, бианай – ирҙең әсәһе.

Тәнәй -  ьапай менән ағайҙың иң кесе туғаны.

Ҡайнаға  – ир (ҡатын) кеше өсөн ҡатынына ( иренә) ағай булған кеше.

Ҡәйенбикә, ҡайымбикә – ир кеше (ҡатын) өсөн ҡатынына (иренә) апай булған кеше.

Бикәс, ҡайынһеңле – иренең һеңлеһе.

Ҡайынбикә – ҡатындың апаһы. 

Ҡоҙаса - ҡоҙаларҙың ҡыҙы, апаһы,  ҡарындашы, еҙнәнең (кейәүҙең) йәки килендең ҡарындашы, йәғни бында йәштең әһәмите юҡ.

 Тыума – никахһыҙ тыуған бала.

Ҡәйнеш – ирҙең йәки ҡатындың ҡустыһы.

Балдыҙ – ҡатындың һеңлеһе.

Бажа, бажай  – бер туған ҡыҙҙарҙың (ҡәрҙәштәрҙең) ирҙәре.

Килен –ҡустыңдың, улыңдың ҡатыны.

Ҙур бабай – олатай, өләсәйҙән өлкән ир ҡәрҙәш.

Әбей – оло йәштәге ҡатын-ҡыҙ туғаның йәки өлкән йәштәге сит ҡатын-ҡыҙға ла шулай өндәшәләр.

Кинйә (ул йә ҡыҙ) – иң кесе (төпсөк) бала.

Кейәү – ҡыҙың, һеңлең, ҡарындашың тейешле  кешенең ире.

Кәләш – йәш ҡатын.

Көндәш – бер ирҙең ҡатындары.

Ләйлә ҒҮмәрова әҙерләне.

Туған тел – мәңгелек хазина
Туған тел – мәңгелек хазина
Автор:Гумерова Л
Читайте нас: