Битендә - ҡыҙыл тамғалар, күҙендә ҡара күҙлек, китап тотҡан ҡулында бер генә бармаҡ һерәйеп тора. Доғалар уҡылып бөтөп, сәй эскәс, ул башҡа ҡатындар кеүек һуҙылып ултырып, ауыл яңылыҡтары тураһында ла һөйләшмәйенсә, тиҙ генә генә йыйынды ла, аҡһай-аҡһай ауыл осондағы бәләкәй йортҡа йүнәлде. «Беҙҙең ауылдыҡы түгел, ниндәй сәйер ҡатын икән ул?” - тигән уй тынғылыҡ бирмәне миңә, ураған һайын уның йөҙө күҙ алдыма килеп баҫты. Күңелем менән һиҙәм, ниндәйҙер ҡазаға тарыған бисара ҡатын, тиктән генә ундай аяныс хәлгә инмәгәндер. Етмәһә, әсәйем дә, ҡатындарҙы оҙатам тип сығып китте лә юҡ булды. Шуға күрәлерме, әсәйем килеп инеү менән ул ҡатын тураһында һорашмайынса булдыра алманым һәм ошо ғибрәтле хәлде ишеттем.
…Бөгөн Хәлиҙә кесе ҡыҙын кейәү йортона оҙата. Күптән түгел шундай матур туй яһап, төпсөк ҡыҙын да башлы-күҙле иттеләр. Туй мәжлесе ял йорто ашханаһында бик матур үтте. Ҡоҙа-ҡоҙағыйҙары бик итәғәтле кешеләр булып сыҡты, кейәү ҙә ҡарап тороуға тыныс холоҡло күренде, тағы шуныһы оҡшаны Хәлиҙәгә, туй барышында кейәүе бер тапҡыр ҙа рюмка күтәрмәне. Балаларҙың шат йөҙҙәренә ҡарап: “Бәхете генә булһын балаҡайымдың”, - тип ҡат-ҡат теләне Хәлиҙә. Ана оло апайҙары ниндәй һәйбәт донъя ҡорҙолар. Береһе Өфөлә, икенсеһе Себерҙә. Береһенән береһе матур өс бүләһе лә бар. Балалары "әсәй" тип өҙөлөп торалар. Тик бына ире… Ана бит, күрмәгән арала шешәне алып, стаканға ҡойоп, эсеп тә ебәрҙе. Хәлиҙәнең: “Хисаметдин, етәр”, - тип әйтеүенә: “Өйрәтмә!”, - тип теш араһынан ыҫылданы. Эстән генә көрһөндө лә Хәлиҙә, башҡа өндәшмәҫкә булды. Белә ул холҡон иренең, тағы бер һүҙ әйт, кеше-фәлән эргәлә бар тип тормаҫ, өс ҡатлынан һүгенер, тартынып тормаҫ, йоҙроғон да хутҡа ебәрер. Хисаметдине ике рюмкәне төп күтәрә эсте лә, диванда ултырған еренән йоҡлап та китте.
Ул арала ҡоҙа-ҡоҙағыйҙар хушлаша ла башланы. Хәлиҙә һәр береһенә алдан әҙерләп ҡуйған күстәнәстәрен тотторҙо. Ҡыҙының һандығын бер асып, бер ябып, биреп ебәрә торған әйберҙәрен теүәлләне. Ниһәйәт, килен оҙатыу йолаһын урын-еренә еткереп, кейәү бүләктәрен алып, ҡыҙ менән кейәүен машинаға ултыртып, хушлаштылар. Машина ҡуҙғалып, ауыл осона еткәс кенә, Хәлиҙә кесе ҡыҙының да бөтөнләйгә ата йортон ташлап, был өйгә хәҙер ҡунаҡ ҡына булып килерен аңлап, эсе бошоп китте, күңеле тулып, ирекһеҙҙән күҙ йәштәре тәгәрәне.
Ул арала йәш килен-киленсәктәр һауыт-һабаларҙы йыуып, өйҙө йыйыштырып, һәр береһе йорттарына таралышты. Көнө буйы иртәндән шаулап торған өйҙә тынлыҡ урынлашты. Ара-тирә был тынлыҡты Хисаметдиндең йә тешен шығырҙатыуы, йә ғырылдауы боҙа ине. Хәлиҙә уның йоҡоһын боҙмайым тип, ипләп кенә һауыт-һабаны, ултырғыстарҙы урындарына ултыртты ла, мал-тыуарын ҡарарға тышҡа йүнәлде. Тиҙ генә тауыҡ- ҡаҙҙарын ашатып, һарайға япты. Ул арала Алаҡайы ла көтөүҙән ҡайтып етте. Ипләп кенә өйгә инеп, түшәккә ятҡас ҡына, Хәлиҙә үҙенең ныҡ арығанлығын һиҙҙе. Аллаға шөкөр, барыһы ла яҡшы үтте тип, эстән генә белгән доғаһын уҡып, күҙҙәрен йомдо.
Инде генә йоҡоға киткәйне, “Хәлиҙә, һин ҡайҙа?” - тигән әсе тауышҡа тертләп уянды. “Кәнтәй, һыу бир!”,- тип екеренде Хисаметдин. “Торорға, һыу бирергә кәрәк”, - тип уйланы Хәмиҙә, тик тәне генә үҙенә бойһонорға теләмәне, аяҡ-ҡулдарына гер таҡҡандармы ни, башын ғына ҡалҡыта алды. Ул арала булмай, ултырғыстарҙы гөрһөлдәтә тибеп, баш осонда ире пәйҙә булды.
- Нимә йәйрәп ятаһың, ишетмәйһеңме?- тип ҡысҡырҙы.
- Хәҙер, хәҙер торам, - тип бышылданы Хәлиҙә.
- Иреңде хөрмәт итеүең шулмы?
Иренең тос йоҙроғо Хәлиҙәнең баш осонда уйнаны. Шул арала көслө ҡулдар Хәлиҙәнең күкрәген ялмап алды, карауаттан күтәреп алып, әллә ҡайҙарға осорҙо. Башы өҫтәл тояғына бәрелеүҙән күҙҙәренә уттар күренде.
- Хисаметдин, туҡта… мин хәҙер, - тип үтенде. Ләкин сығарынан сыҡҡан иренең күҙҙәре томаланған ине. Бына ул ҡулына эләккән ултырғысты алып, өҫтәл яғына киҙәнде. “Үлтерә, биллаһи үлтерә, - тигән уй башын ярып үтте Хәлиҙәнең, бар көсөн йыйып, өҫтәл аҫтына тәгәрәне. Ултырғыс гөрһөлдәп өҫтәл өҫтөнә төштө, бер нисә һауыт-һаба шылтырап иҙәнгә ҡойолдо.
- Кәнтәй, һин ҡайҙа? Үлтерәм!- тип ажғырып бүлмәнән бүлмәгә йүгергеләне Хисаметдин. Тик Хәлиҙә тауыш бирмәне, тағы ла нығыраҡ йомарланды. Бына ире аш бүлмәһенә инде, шешәме, стаканмы сыңлағаны ишетелде. Моғайын, шешә төбөндә ҡалған араҡыны эсәлер. Ана алғы бүлмәгә сыҡты, диван шиғырҙаған тауыш ишетелде. Бер аҙҙан өйҙә тынлыҡ урынлашты. “Йоҡланы шикелле”,- тип бер аҙ тынысланды Хәлиҙә. Ипләп кенә өҫтәл аҫтынан башын сығарып ҡараны, иренең йоҡлап китеүенә тамам инанғас, еңел тын алды,тик кире урынына барып ятманы, аяҡ остарына ғына баҫып, ишек яғына атланы.
Тышта ҡараңғы төшкән ине. Бөтә ауыл йоҡоға сумған, арлы-бирле эттәр өргән тауыштар ғына ишетелеп ҡала. Хәлиҙә уйҙарға сумып, оҙаҡ ҡына тупһала ултырҙы. Хисаметдине менән бергә йәшәгәндәренә лә утыҙ дүрт йыл, йорт–ҡуралары ныҡ, мал-тыуары ла етерлек. Йәш саҡтарында емертеп колхозда эшләнеләр, Хисаметдин тракторист, ә үҙе һауынсы булып. Бына үҙгәреш тигән нәмәләре башланып, колхоз-совхоздар юҡҡа сыҡҡас, икеһе лә эшһеҙ ҡалды. Бар ҡарап торғандары кәртә-ҡуралағы мал. Ә бит өс баланы үҫтерер кәрәк, уларға ашау-эсеүҙән башҡа, белем дә бирәһе бар. Ярай әле элекке ферма мөдире Зәйнулла тырышып-тырмашып бер нисә баш һыйырҙы фермала ҡалдырып, кооператив асып ебәрҙе лә, Хәлиҙәне эшкә алды. Хисаметдине лә мал ҡараусы булып урынлашты. Аҡсаһы күп булмаһа ла, иш янына ҡуш инде. Ә бит ауылда хәҙер эшһеҙ ҡалғандар етерлек. Тик Хисаметдине генә бик үҙ итмәне был эшен, саҡ ҡына төшөрһә, трактор алырға һин генә миңә арҡыры төштөң тип, Хәлиҙәне битәрләне. Йыйған аҡсалары ла бар ине, тик уларҙы балалар уҡытыуға тотондолар. Насар кеше түгел дә ул ире. Айныҡ саҡта ауыҙынан һүҙе лә сыҡмай, ә бына ауыҙына иҫерткес эсемлек эләкһә… Шым ғына йөрөгән бесәйҙән арыҫланға әйләнә лә ҡуя. Йәшерәк саҡта, ярай, йәшлеге менән шулай ҡыланалыр тип уйланы. Бер нисә тапҡыр әсәһенә лә ҡайтып ҡараны. Тик ире айнығып алһа, ғәфү итеүен ялбара ине. Олоғая башлағас, аҡыл ултырыр тип, үҙ-үҙен йыуата килде, етмәһә, ҡорған донъялары ла йәл ине. Тик холоҡ тигәнең, үҙгәрмәй икән. Ниндәй шатлыҡлы көндөң йәмен ебәрҙе.
Йоҡа кейем менән сыҡҡанлыҡтан, сентябрҙың һалҡын төнө тәндәрен семетеп алды, Хәлиҙә инде өшөй ҙә башланы. Инергә кәрәк, һалҡын алдырыуым бар, тип уйлап, ипләп кенә ишек тотҡаһына тотондо. Ишекте асыуы булды, ире дивандан һикереп тороп:
- Ҡайҙа йөрөйһөң, кемгә барҙың? - тип аҡырып, уға табан атланы. Хәлиҙә ҡурҡышынан ишекте япты ла, һарай яғына йүгерҙе. Тауыш-тын сығарырға ҡурҡып, һарай ишегенә һөйәлде. Оҙаҡ тороуҙан аяҡтары ойоп, тәне ҡалтырай башланы, тик ҡымшанманы, Хисаметдиндең өйгә инеүен көттө. Ә уныһы ҡуҙғалырға ла уйламай, тупһала тик ултырыуын белә.
Түҙемлеге бөттө Хәлиҙәнең, әкрен генә атлап, кәртә артына йүнәлде, бына картуф баҡсаһы аша үтте һәм әхирәтенең йортона ла күп ҡалманы. Әхирәте Сәрбиямал һәйбәт ҡатын, хәҙер ишеген асыр, икәүләп йылы сәй эсерҙәр, ҡайғыларын бүлешерҙәр. Тик әхирәтенең ишеге алдында ултырған машинаны күреү менән уның бөтә өмөттәре һүнде. Ҡыҙы менән кейәүе килгән. Хәҙер ҡайҙа барырға? Юл уртаһында ҡатып ҡалды Хәлиҙә, тештәре тешкә теймәй ҡалтыранды, тамам туңды. Шул саҡ офоҡ артында ниндәйҙер ут күренгәндәй булды. Бәй, был бит фермала ут яна. Күңеленә йылы инде Хәлиҙәнең, ни тиһәң дә, шунда ғүмере уҙҙы, Ғәлекәй ағаһының сәйнүге лә ҡайнайҙыр. Шәп-шәп атлап ферма яғына йүнәлде ул. Шатлығынан тәндәре лә йылынып киткәндәй булды. Фермаға етеп килгәндә, тағы бер ут күренде. “Ҡара, Ғәлекәй ҡарт фонарен тотоп сыҡҡан, ферманы байҡайҙыр”,- тип уйланы ул һәм аҙымдарын шәбәйтте, ә теге ут уға табан атлағандай булды. “ Ах, шилма Ғәлекәй ҡарт, әллә әбейен төн уртаһында ҡайтып күҙәтергә уйлай инде? Ирҙәр бит барыһы ла бер иш, ышан инде уларға”,- тигән уй үтте башынан. “Туҡта әле, бер мәрәкә булһын, ҡурҡытайым әле мин уны”,- тип ағас артына йәшенде. Ғәлекәй ҡарт тигәне, ниҙер һиҙенгәндәй, туҡтаны һәм, әҙерәк торғас, ипләп кенә Хәлиҙә йәшенгән ағас эргәһенә яҡынлай башланы. Ул арала булмай, Хәлиҙә “вах” тип ҡысҡырып, Ғәлекәй ҡарт ҡаршыһына килеп тә баҫты.
+18 °С
Болотло