Атлы башҡорт ниңә бөгөн йәйәүле?

Башҡа проблемалар ҙа етерлек. Мәҫәлән, һыбай уҡтан атыуҙы тергеҙә башлағас, аттар таба алмайбыҙ. Мәҙәниәт министрлығы, аттар Ауыл хужалығы министрлығында, ти, унда барһаң, беҙ аттарҙы үрсетәбеҙ генә, тип, Йәштәр сәйәсәте һәм спорт министрлығына ебәрәләр. Был министрлыҡ, беҙҙең реестрҙа конкур, футбол, хоккей бар, әммә "Ылаҡ", һыбай уҡтан атыу, ҡыҙ ҡыуыу, бәйге юҡ, ти. Ҡабат Мәҙәниәт министрлығына ебәрәләр. Йәки бөркөтсөлөктө алайыҡ. Башҡорттар борон бөркөтсө булған. Бөгөн республикала берҙән-бер тиерлек бөркөтсө бар. Уны телевизорҙан күрһәткәйнеләр, Роспотребнадзор штраф һалып та киткән. Законлы рәүештә рөхсәт һорағайны, ярамай, бөркөт "Ҡыҙыл китап"ҡа ингән, тигән яуап алды... Минең тәҡдимем бар: ошо барлыҡ министрлыҡтар менән эшләй торған комитетмы, үҙәкме, департаментмы йәки этноспорт буйынса айырым министрлыҡмы ойошторорға ине. Был республикала милли спортты үҫтереү өсөн кәрәк. Юғиһә, беҙ бөтөнләй артта ҡаласаҡбыҙ. 2020 йылда Бөтөн донъя фольклориадаһы буласаҡ. Йыр-бейеүҙән башҡа күрһәтер нәмәбеҙ ҙә юҡ бит. Милли уйындарығыҙ ниндәй, тиһәләр, яуабыбыҙ нисек булыр? Әлбиттә, был йәһәттән һуңғы йылдарҙа үҙгәрештәр бар. Йыйындарҙа "Ауҙарыш", "Таш ороу", "Ашыҡ" уйындары уйнала башланы. Энтузиастар тырышлығы менән республикала "Ылаҡ" уйыны командалары барлыҡҡа килде. Әммә үҫеш тураһында һүҙ һөйләү иртәрәк.

Башҡорттар атлы халыҡ, Хоҙай Тәғәлә беҙҙе атлы итеп яралтҡан. Совет заманында аттан төшкәйнек, халыҡ юғала башланы. Беҙгә аттар үрсетеп, кире атҡа атланырға кәрәк. Шул саҡта ғына беҙ халыҡ булараҡ күтәрелеп китәсәкбеҙ. Борон һәр малай бала саҡтан ат менән идара итергә өйрәнгән. Өс йәшендә уны һыбай ултыртҡандар. Ат бит ул хайуан, уларҙың уҫалдары, тешләшкәндәре бар. Өс йәшенән бала уның менән уртаҡ тел табып, уны тыңлатырға, ашатырға, һыу эсерергә, йүгәнләргә тейеш булған. Шул рәүешле ирҙәр тәрбиәләнгән! Хәҙер үҙ һүҙендә торған, ныҡышмал, көслө, үҙенә яуаплылыҡ ала алған ир-егеттәр ҙә һирәк. Бына ошо халыҡ тәрбиәһе юғалғанға ул. Беренсенән, баланың холҡон тәрбиәләй торған милли уйындар онотолған, икенсенән, аттарыбыҙ юҡ. Тамырҙарыбыҙға төшөп тергеҙмәһәк, беҙҙең халҡыбыҙ бөләсәк. Әгәр ҙә һәр ауылда 500 йылҡы малы булһа, ирҙәр Себергә китмәҫ ине. 500 йылҡың булһа, һиңә кредит та кәрәкмәй - матди байлыҡ бит ул. Райондың 20 ауылында 10 мең ат буласаҡ ул саҡта. Башҡорт аты талымһыҙ, үҙенә үҙе ризыҡ таба. Борон ихтилалдарҙан һуң карателдәр аттарҙы йыйып алып китә торған, 20 йылдан һуң йәш быуын ир-егеттәре яңынан үрсегән аттарҙа тағы ла яуға күтәрелә торған. Йылҡысылыҡ башлыса ҡымыҙ һәм ит етештереү йүнәлешендә үҫешә. Әлеге мәлдә ярыштар өсөн бер районда 10 ат табыуы ауыр. Бер шулай Подымалово эргәһендә өйөр күреп, күнекмәләр өсөн урын булыр, тигән ниәттән һөйләшергә барғайным. Көтөүсе йылҡы көтөүен машина менән көтөп йөрөй, өйрәтелгән аттар юҡ хәҙер. Өйрәтә белмәйҙәр, эйәрҙәре, йүгәндәре, сыбыртҡылары юҡ. Кейеҙ ағас тирмәләрҙе металдан ҡоролған брезент тирмәләр алыштырҙы. Бар этноспорт һабантуйҙа ғына. Уларында ла йышыраҡ волейбол, футбол уйнайҙар, ярай әле көрәш һаҡланып килә. Ҡороҡсо тигән һөнәр бейеүҙә генә тороп ҡалды беҙҙә! Ҡаҙаҡтарҙа бер уйын бар. Кәртәләнгән ергә 13-15 тайҙы индерәләр ҙә, 2-3 егет эйәрһеҙ, йүгәнһеҙ ошо тайға атланып, мөмкин тиклем оҙағыраҡ һыбай атта ҡалырға тейеш. Егетлеккә һынау был. Беҙҙә лә булған элек ҡороҡсолар.

Былар тураһында күп һөйләргә була. Бөгөн, Яңы йылға аяҡ баҫырға торғанда, мин халҡыбыҙҙы ошо хаҡта ла уйланырға саҡырам. Башҡа төрки телле халыҡтар араһында оят булмаһын өсөн генә түгел, ә башҡорттоң боронғо уйындары аша балаларыбыҙҙы, тимәк, милләтебеҙҙең тотҡаһы - ир-егеттәребеҙҙе тәрбиәләү өсөн дә кәрәк был.

Юлай ҒӘЛИУЛЛИН,

"Мәргән уҡсы" клубы етәксеһе.